Found in translation — aflevering 10

14/06/2024 — Om te vieren dat mijn werk het afgelopen jaar (en ook de komende jaren) in zoveel talen vertaald is, heb ik besloten al mijn vertalers te interviewen. Omdat hun werk al te vaak onderbelicht blijft en zij meestal buiten beeld,  terwijl een boek in het buitenland maar zo goed is als zijn vertaler. Hun métier, koppigheid, taalgevoel, creativiteit en precisie zorgen ervoor dat een boek zijn ziel behoudt, dat het ritme klopt, het proza zingt, de betekenis niet verschuift en de spitsvondigheden niet afvlakken. In het beste geval wordt je boek er zelfs beter van dan het was. Omdat ik zelf ook weleens iets vertaal weet ik het maar al te goed: het is een (vaak onderbetaald) vak dat engelengeduld vraagt, vaak aartsmoeilijk en soms frustrerend is, maar dat ook intense voldoening kan schenken. En dat meer aandacht verdient.

Dus ziehier — een hommage aan de vertaler. In aflevering 10:

Krisztina Soos, die Trofee naar het Hongaars vertaalde. Het boek verschijnt binnenkort!

Hoe begin je aan een vertaling?

Allereerst lees ik het hele boek op papier om de stijl van de auteur en de terugkerende motieven te verkennen. Pas daarna begin ik te vertalen: eerst komt er een ruwe versie met markeringen en commentaren. Soms blijven er ook nog hiaten met vraagtekens waar nog verder onderzoek nodig is.  Af en toe maak ik voetnoten met verwijzingen en informatiebronnen voor mezelf en voor de redacteur. Dit deel van het vertaalproces duurt het langst omdat je met een goede ruwe versie als basis makkelijker kan werken. In de tweede ronde lees ik de vertaling samen met de brontekst en probeer ik alle markeringen te verwijderen en al de vragen te beantwoorden na onderzoek of overleg met een collega-vertaler. Uiteindelijk lees ik de vertaling ook door zonder de originele tekst om te zien of die in de doeltaal werkt.

Werk je nauw samen met een auteur, of net niet?
(En waarom? Wat zijn de voor- en nadelen ?)

Graag, als het mogelijk is. Ik wacht wel af of de auteur contact met mij opneemt. Persoonlijke gesprekken met de auteur helpen de stijl van hem/haar over te nemen. Als er in de tekst onduidelijkheden zijn of ik wil weten waarom de schrijver een bepaalde uitdrukking heeft gekozen, richt ik me graag tot de auteur. Van gedachten wisselen kan essentieel zijn voor het beter begrijpen van zijn/haar denkwijze en van het verhaal. Concrete vragen (zowel inhoudelijke als stilistische) stel ik graag in een e-mail met een vragenlijst aan het einde van de eerste fase van het vertaalproces.

Hoe kwam mijn tekst bij jou terecht?

Door een collega-vertaler

Waar lagen de uitdagingen, de moeilijkheden, de kansen? Welke passage heb je vervloekt?

Tijdens het vertalen van je spannende boek probeerde ik me helemaal in te leven in het verhaal. Daardoor kon ik de beschrijvingen van de natuur en de jachtscènes of de lichamelijke ervaringen en emoties beter vertalen. Maar soms leidde dit ertoe dat ik zodanig geraakt werd door het verhaal, dat ik even moest stoppen met vertalen en pauzeren om een beetje afstand te kunnen nemen. Bijvoorbeeld de achtervolging en het doden van !Nqate waren geestelijk erg belastend wat betreft het vertalen.

De zinstructuren vormden voor mij een uitdaging en het was ook moeilijk in te schatten hoe het grapje Black Driver en Jeans Cooper door de lezers wordt ontvangen, zonder enige uitleg.

Waar botste je op onvermijdelijk verlies? Hoe loste je het op ?

Er zijn geen boeken van J.A. Hunter in mijn moedertaal (de doeltaal) vertaald. Daarom roept deze naam geen verband op bij de lezers, ze kunnen de naam van de hoofdpersoon, Hunter, niet aan de schrijver J.A. Hunter linken. Volgens mij zou hier een laag van betekenis verloren gaan, daarom probeerde ik dit via een voetnoot op te lossen.

Wat zijn de kwaliteiten van een goede literaire vertaler?

Goede kennis van de brontaal en de doeltaal, vermogen om zich in te leven in de gedachten van de personages, en van de schrijver, geduld, perfectionisme, creativiteit, nieuwsgierigheid, geletterdheid, openheid voor nieuwe verhalen, andere gedachten.

Wanneer / waar / hoe vertaal je?

Ik ben niet alleen vertaler, maar ik heb ook een baan aan de universiteit, daarom moet ik mijn tijd goed gebruiken. En daarom kan er geen sprake zijn van een vertaalproces met enige regelmaat. Maar dat is niet slecht, omdat de antwoorden op een vraag in verband met het boek die langer in mijn hoofd blijven hangen, op onverwachte momenten komen opduiken.

Meestal vertaal ik thuis aan mijn bureau met een mok groene thee, in stilte, zonder muziek. Met regelmatige pauzes zorg ik voor ontspanning van het intensief vertalen.

Bij de laatste herwerking breng ik de correcties in de geprinte tekst altijd aan met een rode pen zodat de fouten zo beter in het oog springen.

Krisztina Soós vertaler Nederlands-Hongaars en werkt als docent aan de Károli Universiteit te Boedapest. Naast de kinderboeken van de Vlaamse An Leysen heeft ze ook al meerdere non-fictieboeken vertaald.