“Extreemrechts en traditionele nieuwsmedia spreken dezelfde taal” #CHARLIEMAGAZINE

CharlieMagazine, 27/05/2019 — Journalist en auteur Gaea Schoeters schetst een mediakritische analyse na de enorme winst van Vlaams Belang. “Media dragen een verpletterende verantwoordelijkheid voor deze Zwarte Zondag.”

Het stuk nalezen zoals het is verschenen kan hieronder of  hier, op de site van Charlie Magazine.

Het stond in de sterren geschreven, en ook wel een beetje in de opiniepeilingen: Vlaams Belang boekt voor het eerst sinds lang weer een grote verkiezingsoverwinning. Dat de partij er zo fors op vooruit zou gaan, is wel enigszins onverwachts. Gisteren werd in de vroege avond al duidelijk dat de extreemrechtse partij van voorzitter Tom Van Grieken de tweede grootste partij van Vlaanderen wordt, na de N-VA, wiens absolute macht tanende is.

Naast de moeilijke regeringsonderhandelingen zal er nog lang worden nagekaart over deze nieuwe Zwarte Zondag met analyses allerhande. Een analyse die je de komende weken niet snel zal tegenkomen in mainstream media is een mediakritische, en dus zelfkritische, analyse. Journalist en auteur Gaea Schoeters maakt die analyse nochtans al enige tijd.

“Een analyse die je niet snel zal tegenkomen in mainstream media is een mediakritische, en dus zelfkritische, analyse.”

Het was Schoeters die collega-journalist Joël De Ceulaer van stevige repliek diende toen hij voor De Morgen een vrij kritiekloos interview deed met Dries Van Langenhove, toen nog vooral het gezicht van Schild & Vrienden. Dat was zo’n halfjaar voor de ophefmakende Pano-reportage waarin Van Langenhove en S&V werden ‘ontmaskerd’, terwijl ten tijde van het interview in De Morgen al duidelijk was dat Schild & Vrienden niet zomaar een conservatieve jongerenbeweging was.

“Geen grotere triomf dan toegang tot de reguliere media, waardoor deze marginale groepen niet alleen aan geloofwaardigheid winnen, maar hun extremistische gedachtegoed ook binnenbrengen in de publieke ruimte”, schreef Gaea Schoeters destijds in de open brief aan Joël De Ceulaer.

Hebben onze media rechts en extreemrechts daadwerkelijk mee groot gemaakt? Want extremistische groeperingen zoals Alt-Right in de Verenigde Staten en Schild & Vrienden dichter bij huis leven toch vooral bij de gratie van online media. In de donkere krochten van het internet worden jongeren, veelal mannen, gerekrutreerd.

“Millennials kennen enkel het post 9/11-tijdperk, met alle polarisatie en angstcultuur die daarbij hoort.”

“Een deel van de verklaring waarom extreemrechts nu populair is bij jongeren ligt grotendeels aan het feit dat zij zijn opgegroeid in een omgeving waarin extreemrechts genormaliseerd is en een deel van de dagelijkse realiteit en de publieke ruimte inneemt”, opent Gaea Schoeters. “Bovendien hebben zij de ‘correctie’ niet die ouderen hebben: ouderen weten dat uitspraken die nu publiekelijk gedaan worden vroeger ‘ontoelaatbaar’ waren. Millennials kennen enkel het post 9/11-tijdperk, met alle polarisatie en angstcultuur die daarbij hoort. Een verhaal dat versterkt wordt door de media, die helemaal zijn meegegaan in die polarisatiecultuur”, aldus Schoeters.

Maar zijn het extremisten of media die aan de basis liggen van die polarisatie? “De link tussen traditionele nieuwsmedia en extreemrechtse groepen is zoals het verhaal van het kip of het ei”, aldus Gaea Schoeters. “Het valt moeilijk te zeggen wie eerst polariseerde en dus de ander aanspoorde hetzelfde te doen. Er wordt meestal geponeerd dat het logisch is dat als de maatschappij verrechtst, de traditionele media ook mee opschuiven naar rechts om hun publiek, rechtse stemmers dus, te bedienen. Maar hoeveel mensen die gisteren hun stem uitbrachten, werden beïnvloed door nieuwsmedia die extreemrechtse lieden in de spotlights zetten tijdens een resem flitsende interviews en hen onterecht opvoerden als expert?”

“Neem nu de nieuwsberichten van afgelopen week waarin werd gesteld dat meisjes links en jongens rechts zouden stemmen. Eén van die  nieuwsstukken werd dan geduid door Dries Van Langenhove, lijsttrekker van Vlaams Belang. Een extreem-rechts politicus als expert voor het duiden van het succes van extreem rechts, dat is toch absurd? Of toen diezelfde Van Langenhove in Terzake in debat ging over transgenders met Petra De Sutter. Wat deed hij daar? Hij heeft geen enkele expertise. Hij werd opgevoerd op basis van één enkele tweet. Ongelooflijk.”

Volgens Schoeters heerst er onder journalisten een soort compensatiedrang. “Maar ook dat is weer een uitgekiende strategie van extreemrechts. Journalisten worden vaak weggezet als links-activistisch. Onder het mom van de heilige neutraliteit, willen die journalisten dan het tegendeel bewijzen door airplay te geven aan extremisten. Bovendien zijn ze volgens mij minder geneigd hen tegen te spreken, want anders doen ze weer aan framing. You can’t win. Extreemrechts kreeg nog nooit zoveel media-aandacht, maar blijft wel poneren dat alle media tegen hen zijn.”

“Extreemrechts kreeg nog nooit zoveel media-aandacht, maar blijft wel poneren dat alle media tegen hen zijn.”

Tegelijk ziet Gaea Schoeters veel vergelijkingen met onze algemene mediacultuur en de manier waarop extreemrechts online communiceert. “Denk maar aan de oneliners, clickbait en dus misleidende informatie, de snelheid waarin wordt bericht en de polarisatie. Allemaal zaken die zowel traditionele media als extreemrechts in deze digitale tijden hanteert.

Opnieuw komt hier het verhaal van de kip en het ei. Wie beïnvloedt wie? Rechtse en extreemrechtse lieden zijn meester in media en communicatie, ze hebben feitelijk heel goed gekeken naar hoe media werken om hen zo te kunnen bespelen. De oneliners, de polarisatie, … ze weten dat het werkt, want nieuwsmedia smullen er van.”

“Het gedachtengoed sluipt ook binnen in hun taal: denk maar aan ‘Marrakechpact’, ‘Gutmensch’ en het nieuwste ‘belastingstsunami’.”

“In feite spreken extreemrechts en veel traditionele nieuwsmedia dezelfde taal”, aldus Schoeters. “Lieden van rechts en extreemrechts beseffen heel goed dat thema’s als veiligheid, terreur en vluchtelingen voor media veel clicks and shares oplevert. Dus zullen ze inzetten op die thema’s. Tegelijkertijd reproduceren media die thema’s en reproduceren ze ineens ook het discours van (extreem)rechts. Het gedachtengoed sluipt ook binnen in hun taal: denk maar aan ‘Marrakechpact’, ‘Gutmensch’ en het nieuwste ‘belastingstsunami’.”

Dat politieke partijen ook goed naar media hebben gekeken, bewijzen de gigantische advertentiecampagnes van N-VA in papieren kranten en online nieuwsmedia. “Ze verpakken hun propaganda als nieuwsberichten. Printen hun verkiezingsfolders in dezelfde stijl als een normale krantenbijlage en die wordt dan bij de krant gestopt”, weet Schoeters. “De onoplettende lezer denkt misschien al snel dat de folder door een onafhankelijke journalist werd geschreven waardoor politieke partijen extra credibiliteit krijgen, terwijl het niet meer is dan verkiezingspropaganda.”

“Ik las ook een online krantenartikel en zag dan een banner van N-VA die wel heel toevallig over hetzelfde onderwerp ging als het artikel. Natuurlijk begrijp ik dat mediabedrijven op advertentieruimte drijven, maar ik stel me toch vragen bij die steeds vagere scheiding tussen journalistiek en politieke communicatie.”

Wanneer het aankomt op nog meer misleidende informatie en het beruchte fake news, ziet Gaea Schoeters weinig heil in de factchecking die media tegenwoordig doen. “Dergelijke rechtzettingen komen altijd te laat: de originele boodschap wordt veel meer gedeeld via social media dan de rechtzetting; die bereikt geen tiende van het oorspronkelijke publiek. Dat weten de aanhangers van rechts en extreemsrechts ook. Ondertussen is hun kwalijke boodschap alweer verder verspreid. Het is onverantwoord zomaar mee te stappen in sensationele verhalen zoals dat van transmigranten in het Brusselse Noordstation die allerlei ziektes met zich mee zouden brengen. Je kan niet eerst die claim publiceren in je krant en dan later pas de factchecking doen.”

De vraag wat media dan wel kunnen doen, beantwoordt Schoeters met een diepe zucht. “Ik vrees dat het al te laat is. De jonge garde van extreemrechts is al lichtjaren voor wat betreft online communicatie”, aldus Schoeters. “Ik denk dat de media in de eerste plaats van hun naïviteit af moeten. Ze snappen het nog steeds niet, hoe de rechtse propagandamachine werkt. Ze behandelen hen zoals elke andere partij en trappen er keer op keer met open ogen in.

Tot slot de vraag of wij als nieuwslezer – of kijker iets kunnen doen en of er dan echt geen licht in de duisternis is van het somber plaatje dat Gaea Schoeters schetst. “Sorry, maar voorlopig zie ik het niet. (lacht) Polarisatie is een feit, een realiteit waarmee we moeten leven. We zullen gewoon door deze fase moeten, vrees ik. Wat mensen wel kunnen doen, is proberen online evenveel aandacht op te eisen en hun stem laten gelden op dezelfde manier als extreemrechts dat doet, maar dan met een positieve boodschap. In die zin is de klimaatbeweging er wel in geslaagd om met een uitgekiende mediastrategie hun positieve boodschap te brengen, los van de politiek. Bovendien wordt de beweging voornamelijk getrokken door jonge vrouwen, wat ik super vind. Kijk, heb ik dan toch nog een sprankeltje hoop. (lacht) The Future is female.”