Kartonnen Dozen #DSLetteren

24/08/2018, DSLetteren – Tom Lanoye schreef Kartonnen Dozen in 1991: met 20.000 verkochte exemplaren maakte het boek Lanoye in één klap wereldberoemd in Vlaanderen. Aan de hand van drie kartonnen dozen vol spullen gidst de schrijver ons door zijn jeugd: het college, de relatie met zijn ouders, de reizen met de mutualiteit. Centraal in het verhaal staat zijn onbeantwoorde liefde voor zijn jeugdvriend Z. Hoewel Kartonnen Dozen volgens Lanoye geen homoroman was, maar gewoon een coming-of-age verhaal, was het voor veel jonge holebi’s een mijlpaal. En ook kalfslever zou nadien nooit meer hetzelfde smaken.

Lieven Vandenhaute, radiomaker

“Ik herinner mij dat de herkenbaarheid bijna griezelig was: dezelfde situaties, dezelfde mutualiteit, zelfs dezelfde Zwitserlandreis. Blijkbaar heeft hij iets beschreven dat heel veel opgroeiende homojongens meemaken. Dat verhaal was hier nog nooit eerder verteld, daarom was het boek zo belangrijk.”

“Tom heeft altijd gezegd dat het geen homoverhaal is, maar een gewoon liefdesverhaal. Ik ben het daar maar half mee eens: het heeft toch iets specifiek homoseksueels. De kans dat je als jonge hetero verliefd wordt op iemand waar je jarenlang bijna voltijds mee samen bent, is veel kleiner. Jongens zijn homosociaal, die halen op die leeftijd hun emotionele voldoening vooral uit contacten met andere jongens, dus het is bijna onvermijdelijk dat je als opgroeiende homo stapelverliefd wordt op een kameraad die dat niet doorheeft, en die je vrijwel zeker zal afwijzen als het ooit uitkomt. En dat op de kwetsbare leeftijd waarop alle hormonen losbarsten. Dat moet wel bijna leiden tot een obsessie, omdat de ander tegelijk zo nabij is en tegelijkertijd zo totaal onbereikbaar: dat is de ideale voedingsbodem om jarenlang te blijven hunkeren.”

“Volgens mij heeft Tom daar ook de drang gehaald om zich als schrijver te manifesteren. Het hele boek drijft op die opgekropte energie, alsof hij Z. heeft willen tonen wat hij allemaal kan. Dat schrijft hij ook: “Bij alles wat ik schrijf, zit in mijn achterhoofd de vraag: wat zou Z. ervan vinden.” Ook dat is mijn verhaal, daarom heb ik De Lieve Lust gemaakt.”

—

Mark Sergeant, ex-medewerker lgbtq-tijdschrift Zizo

“Lanoye deed een voorleestournee met ‘Kartonnen Dozen’. De masturbatiescène of het compleet zinloze gesprek waarin de een de ander vruchteloos probeert te vertellen dat hij verliefd op hem is, sloeg enorm aan. Volgens mij was dat een van de eerste keren dat er op scène over een homorelatie gepraat werd, met seks en verlangen en alles erop en eraan.”

“Dat is toch een grote verdienste van Tom Lanoye, dat hij door zijn populariteit zowel de literatuur als een aantal controversiële onderwerpen dichter bij veel mensen heeft gebracht. Ik had toen al wel een hoop buitenlandse romans met homothema’s gelezen, maar dit was het eerste Vlaamse literaire boek met homopersonages dat ik las; net daarom kwam het zo binnen. Wie toen jong was kon er zich gemakkelijk in herkennen: ook los van het homo-element was het gewoon een prachtig liefdesverhaal. Een beetje zoals Call me by your name nu.”

—

Saskia De Coster, auteur

“Ik was al halfweg de twintig toen ik het las; ik had gewacht tot de hype wat overgewaaid was. Ik las het omwille van het schandaalsfeertje: het verhaal deed de ronde dat er iets instond over Anton Van Wilderode die al masturberend met zijn auto tegen een paal reed, een paal dan nog, en zo aan zijn einde kwam. Dat bleek overigens niet te kloppen, maar dat had ik dus gehoord.”

“In dit boek is Lanoye op zijn allersterkst, omdat hij zich zo kwetsbaar toont: het is zo zuiver, zo goudeerlijk. Van homo’s hoor ik weleens dat het echt een schok was dat iemand eindelijk over hen schreef, maar voor mij was het gewoon een boek over het schrijnende van een eerste liefde. Ik denk dat het net daardoor de tand des tijds heeft doorstaan.”

—

Bavo Defurne, filmmaker

“In die tijd was vooral de Nederlandse literatuur beroemd en berucht voor boeken met een homothema. Iedereen las Reve, en ineens schreef een Vlaming dit boek. Dat was wel een Ding, hoor: een zelfbewust Vlaams homopersonage mét humor. Vergelijk maar met Omtrent Deedee: ook een mooi boek, maar daar is homoseksualiteit het probleem en het homopersonage een perverse outcast. Die logica heeft Lanoye op zijn kop gezet: het probleem ligt bij de niet bij hem, maar bij de buitenwereld, bij de pastoors, bij het college, bij de jongen waarop hij verliefd is. Dat was nieuw, en heeft mij als aspirant-filmmaker geïnspireerd om ook zulke personages neer te zetten: gewone jongens die hun weg zoeken in een onbegrijpende wereld.”

“Gelukkig is dat onbegrijpende Vlaanderen intussen op zijn retour, en kunnen homo’s trouwen en kinderen adopteren. Die kentering heeft Lanoye mee in gang gezet. Kunst kan dus een aanzet zijn tot maatschappelijke verandering; we hebben al een lange weg afgelegd, maar we zijn er nog niet. Vooral bij tieners is homoseksualiteit een groot taboe, en er zijn nog steeds weinig rolmodellen: je ziet bijna geen sterke, grappige bgltq-personages op tv.”

“Ik heb altijd gedroomd van een verfilming van Kartonnen Dozen, maar toen het boek uitkwam, was het nog te vroeg. Zelfs toen ik in 2011 Noordzee Texas maakte, kregen we nog te horen dat dat geen familievriendelijke film was. Wie weet zijn de zenders en het publiek er nu wel klaar voor. Ik heb het boek recent herlezen, het zou een prachtige serie kunnen zijn.”

—

Tom Naegels, auteur

“Ik zag de voorstelling op mijn zeventiende: ik was toen zwaar fan van Tom, en kon hele stukken uit mijn hoofd meelippen. Alleen al die openingszin: ‘Dit is het verhaal van een banale liefde en haar verterende kracht.’ Dat ik dat nog weet na dertig jaar, bewijst hoeveel indruk het op mij heeft gemaakt.”

“Natuurlijk is het een homoroman; net dat maakt het ook voor een heterolezer als ik zo interessant. Het zou een veel minder sterk boek zijn als het over een heterorelatie ging, dan was het gewoon een coming-of-age verhaal.”

“Welke scène ik me herinner? Moet ik nu zeggen: de masturbatiescene met de kalfslever of die waarin hij vastzit in de fles? Nee, veel mooier vind ik het moment dat ze bijna – of echt? – seks hebben in Griekenland. Of het moment daarvoor, als ze op de bus zogezegd per ongeluk tegen elkaar in slaap vallen, en een soort aangeklede knietjesseks hebben. Dat is echt magistraal goed gedaan.”

—

Kristien Hemmerechts, auteur

“Voor mij is Kartonnen Dozen het sterkste wat Tom geschreven heeft, precies omdat er zo’n grote noodzaak achter zit. Natuurlijk noemt hij het geen homoroman. Geen enkele schrijver wil een homoschrijver zijn, net zoals je als vrouw niet de vrouwelijke schrijver wil zijn, of Rachida Lamrabet niet de Marokkaanse schrijver; je wil dat je werk die vakjes overstijgt. Maar soms is het net doordat je schrijft over iets wat je goed kent dat het zo goed wordt. Kartonnen Dozen is een universele liefdesroman, maar het is ook het specifieke verhaal van een jongen die verliefd wordt op een andere man die geen homo is. En dus is het ook het soort boek dat je als ouder aan je kind kan geven als dat worstelt met zijn geaardheid.”

“Literatuur kan heel veel functies hebben: boeken hebben in de eerste plaats esthetisch-literaire waarde, maar het is wel belangrijk dat je als lezer personages tegenkomt die gevechten leveren die jij ook levert, zodat je weet dat je niet alleen bent, en niet gek. Natuurlijk is die herkenning en erkenning maar een van de functies van literatuur, en ik kan me voorstellen dat Tom geen emancipatorisch boek wou schrijven; hij wil vooral literatuur bedrijven op wereldniveau. Maar het een hoeft het ander niet uit te sluiten.”

—

Johanna Pas, lgbtq-boekhandel Kartonnen Dozen

“Waarom we de winkel naar dit boek genoemd hebben? Het was echt een cultboek, zowel voor mannen als vrouwen. En vooral: het was het eerste positieve homoverhaal. Al de rest liep slecht af.”

“Ik kan me niet voorstellen dat één boek nu nog zoveel mensen zou bereiken, dat was wellicht een gevolg van de schaarste. Bovendien heeft het ook veel hetero’s aangesproken, omdat het veel meer was dan een boek over een jonge homo: het was oervlaams, én een prachtige coming-of-age roman. Als ‘homoboek’ heeft het geen opvolger, maar stiekem hoop ik dat het thema in zoveel genres en boeken zal voorkomen, dat het geen eigen romans meer nodig heeft.”

“Voor de jonge homo’s is Lanoye geen symbool meer, maar zijn coming-out als jong auteur heeft wel generaties lang invloed gehad. Het thema is ook minder belangrijk geworden in zijn boeken, dat is logisch, maar gelukkig is hij nog steeds ‘unapologetic’ in zijn uitspraken. Veel andere auteurs kijken daar wel voor uit.”

 

Het stuk zoals het is verschenen, kan je hier nalezen.